A opinião de ...

La pruma braba

Quei ye l tiempo? Se naide me l pargunta, sei-lo. Mas se tubisse que l splicar a alguien nun saberie cumo fazé-lo.
Santo Agustino (534-430)
 
L tiempo ye ua de las purmeiras i grandes çcubiertas de l’houmanidade. Mas ye tamien ua grande cunquista. Antes de ser capaç de l medir, dominándo-lo, l home assujeitou-se a el, pardido antre las mudanças einesorables de la natureza i l’anfenidade de l mundo. Nun admira, por isso, qu’ua de las purmeiras tentaçones para medir la mudança fusse la lhuna, tan acerca de nós, tan capaç i tan dada a adabinar l’auga, la calor ou l friu.
Hai quien diga que la palabra anglesa “moon” ben de la raiç “me-“ que quier dezir medir (“metron”, an grego), lhembrando que l astro de la nuite fui ua de ls purmeiras medidas de l tiempo. An mirandés, cumo nas outras lhéngua lhatinas, la forma cumo se chama al nuosso satélite siempre lhuziente ben de l lhatin “luna”, cun l mesmo significado. Mas an lhatin antigo stá decumentada la forma “losna” que ben de *louksna ou *leuksna cun la mesma raiç de “lux, lucis” (lhuç), “lucere” (brilhar), “lumen” (lhume), i tantas outras.  Ye ua raiç indo-ouropeia (*leuk) que quier dezir “branco brilhante”. Por isso, la palabra lhuna quier dezir, purmeiramente, aqueilha que brilha i alhumbra, lhembrando la fuorça que fizo deilha un dius qu’an Roma tenie l sou próprio templo.
D’algua maneira, todas la religiones que medrórun al redor de l mediterráneo – de l lhatin “mediterranĕus”: l meio de la tierra – ténen na lhuna l sou calendairo.
L judaísmo, por eisemplo, cunserbou l calendairo lhunar i cada més ampeça siempre na lhuna nuoba. Ye la lhuna que determina tamien quando ampeça i quando acaba l ramadan. No cristianismo, la fiesta mais amportante, al redor de la qual ándan muitas outras, ye la Páscoa. Tamien eilha, diç un ritual, ye marcada no purmeiro deimingo que se sigue a la lhuna chena que ben no die binte i un de márcio, ou lhougo a seguir. I se la lhuna nuoba cai nun deimingo, la Páscoa ye no deimingo seguinte.
Mas indas que la lhuna tenga muita amportança na maneira cumo bemos i medimos l tiempo, eilha nun puodie serbir de medida cierta pois, cumo se sabe, l sou ciclo débe-se a las bultas que la tierra dá al redor de l sol. Ora, cumo la sue bulta ye eilítica acaba por nun dar cierto cun l calendairo solar.  Seia cumo fur, la lhuna nun deixa de tener ls sous ancantos, i de cuntinar a marcar l cumpasso de muitos trabalhos i muitas bidas.
La purmeira medida i l purmeiro passo no camino d’ua ounidade científica de l tiempo fui la semana. Nun ye qu’eilha tenga lhougo aparecido cun esta ounidade de siete, qu’hoije conhecemos, mas l’eideia d’ajuntar ls dies an braçadas de cinco, seis, siete ou mesmo uito dies, ye ua cousa que fai parte de la stória houmana. L siete, adotado pu ls Romanos, ten muito a ber cun la simbologie i l ancanto qu’este númaro produziu an muitas culturas i tamien no mundo romano. Roma fui, eilha própia, alhicerçada subre siete colinas i ls Antigos tenien las siete marabilhas de l mundo. Por isso, a partir de l seclo III de la nuossa era, la semana passou a tener siete i nó uito dies cumo antes tenie.
Staba dado l purmeiro passo. Mas deiqui até ser capaç de medir las horas de l die lhebarie inda muito tiempo. I disso falaremos pa la semana que ben.
 
 

Edição
3507

Assinaturas MDB