A opinião de ...

La pruma braba

 
Passa seu amigo que a muit'amava
o cervo do monte volvia [a] áugua;
leda dos amores, dos amores leda.
 
Pero Meogo, (Cantigas)
 
 
L cronista, chamado todas las semanas a dezir la sue oupenion, queda muitas bezes sien saber quei screbir. Mas, nestes dies, na Tierra de Miranda, nun quédan muitas dúbedas subre l assunto. Nua tierra marcada, l mais de l anho, pula falta d’auga, nestes últimos dies eilha ten sido tanta, tan bien chubida i tan aguardada, que bien merece ua crónica.
L’auga ye ua de las palabras que mais mos aparécen nos adaiges mirandeses. Por eisemplo, n’obra Ditos dezideiros, de António Maria Mourinho, que you tube l gusto i la respunsabelidade d’ourganizar, eiditado an 2007, l’auga aparece an mais d’un ciento d’adaiges, de ls 3980 que fázen la coleçon.
Sendo scassa, tenendo un fuorte balor simbólico marcado por seclos d’ua cibelizaçon, d’ua cultura i d’ua religion nacida an ne zerto, nada mais natural que se fale neilha. L mais de las bezes ls adaiges sírben pa l’adabinar - arco na sierra, auga na tierra; aire de lhebante, auga delantre; andolina al barro, auga cierta – noutras, amóstran-mos las malzinas qu’eilha puode tener pa la salude, dezindo tamien qual (i cumo) se puode buer - auga caliente, salude pa l tou bientre; auga ferbida alharga la bida – noutros causos sirbe para mos ansinar algua cousa de las regras na sociedade ou para sacar liçones de moral que ye, an fin de cuntas, outra de las cousas para que sírben ls adaiges: faborecer a un belhaco ye botar auga nun saco; fazer bien a un belhaco ye botar auga nun saco; l’auga todo lhaba menos la mala fama; l’auga i la candela a naide se le nega.
Subre la palabra “auga” (<lhatin “aqua”) hai que dezir que ye ua forma antiga, cunserbada an mirandés, an alguas regiones de Pertual (adonde tamien se puode oubir “augua” ou “augoa”) i tamien an galhego. Na Tierra de Miranda eilha dou-mos, antre outros chamadeiros, l de Augas Bibas, querendo dezir augas corrientes.
L’auga, dízen, derrama ls caminos. Por isso, pa l’ancaminar, cumo nas huortas, hai que fazer las augadeiras. Outras bezes, nalguas ribeiras ou rigueiros, l’auga ye muita i tamien precisa de ser ancaminada ou lhebada para outros sítios. I a estas costruçones se chama “alcaduto”, de l lhatin “aquaeductus”, palabra formada de “aqua” (auga) y “ducto”, de l berbo “ducere” i querendo dezir, por isso, lhebar ou derigir.
Mas quando chuobe muito, cumo nestes dies, fórman-se tolheiros nos caminos.   I tolheiro – pertués “atoleiro” – ye tamien ua palabra que mos ansina alguas cousas.
Diç José Pedro Machado que la forma pertuesa “atolar” – mirandés atolhar – ben d’ua lhéngua pré-remana, talbeç céltica. Mas outra possibilidade ye qu’eilha benga de l lhatin, formada a partir de l prefixo a- cun l berbo “tollo” (presente de l “tollere”), que quier dezir lhebantar ou sacar. “Tolho” ye tamien ua palabra que se puode ancuntrar an mirandés cun l sentido de “lhodo” i, por isso, de “tolheiro”. Seia cumo fur, la forma mirandesa stá tamien semanticamente armanada cun l berbo “tulhir” (pertués “tolher”), ua beç que l tolheiro “tuolhe”, nun deixando ou deficultando qu’un sala del. Acrecénte-se, de passaige, qu’a la par de la forma “tulhido”, partecípio passado de l berbo “tulhir”, se cunserba an mirandés la forma “tulheito”, ou seia, la mesma qu’ancutramos quaije siempre nas cantigas d’amigo i que, segundo Morais, s’haberá cunserbado, an pertués, até finales de l seclo XVI. I esta 


Assinaturas MDB