A opinião de ...

La pruma braba

Janeiro, giladeiro.
Adaige
 
Ye Eimbierno. I ye Janeiro. Por estas alturas de l anho, nestas tierras, l tiempo ye tan friu que nun spanta que se téngan criado tantas palabras, tantas eimaiges, tantas metáforas i tantos adaiges para berbalizar i dar forma houmana a aquilho que se sinte i se bei.
A las purmanhanas, son ls carambelos que mos amóstran cumo fui la nuite. I  s’hoije an die yá ye mais ralo las bicas anregeláren-se, hai muita giente que dá fé de quando las bicas de las rues deixában de correr i era preciso acalcé-las para salir auga, ou de quando ls rigueiros i ls chafarizes s’anchien de carambelo i se podie andar an riba deilhes. De las árboles, anregeladas tamien, cáien muitas bezes ls pingentes a la spera q’un solico, indas que meio anganhador, ls benga a çpegar i deixar caer.
Por cierto q’estas giladas han-de tener muitos nomes i chamadeiros. A mi, lhémbra-me ua çcriçon i ua palabra q’oubi i registrei, pula purmeira beç, an 1995, an Aldé Nuoba, quando l miu anformante staba a falar d’ua beç q’habie ido a Miranda a lhebar pan: “Apuis stában a moler i el fazie un friu, a gilar, habie un touron, i you cheguei alhá nun era capaç de zassobiar l carro cun l friu.” La forma “touron”, que you nun conhecie, mas que parece formada a partir de “tuoro”, lhémbra-mos, cun l sou sufixo oumentatibo, que la tierra queda dura i rézea, cumo se fura un tuoro.
Ne l campo de ls ditos dezideiros hai un adaige, bien conhecido, que diç que por estas tierras son “nuobe meses d’Eimbierno i trés d’Einfierno”. Stou na crer q’el assustou muita giente i, quien sabe, talbeç tenga anspirado l bispo de Miranda a quien ye atribuído un soneto satírico q’acaba assi:
“Embierno de regelo, fame eiterna,
Berano d’Eitiópia i de Finlándia,
Eis eiqui la cidade de Miranda.”
Deste més an que stamos diç outro adaige, arrecolhido por António Maria Mourinho i por mi publicado nos sous “Ditos dezideiros” (2007): “Janeiro barbeiro, anho cicateiro”. “Cicateiro” (ou cicoteiro) quier dezir malo, ruin, ua palabra que mos bieno atrabeç de l spanholo “cicatero” i esta de l árabe “siqát”. Por isso, cumo se bei i cumo deziemos, nun fáltan palabras i maneiras de falar deste tiempo friu i anregelado.
Mas la palabra que traio i de la qual querie falar hoije ─ i fui por eilha que me lhembrei deste assunto i d’outras palabras ─ ten a ber cun l friu, mas subretodo cun la maneira cumo quédan las manos quando el ye tanto que mos las anregela. Trata-se, cumo yá adabinestes, de la forma “angaranhir” i ls sous deribados cumo “angaranhido”, “angaranhir-se”, “zangaranhar” …
Alguns falantes de pertués, subretodo ls nuossos bezinos mais achegados, talbeç la conhéçan cun las formas “ingaranhido” ou “engaranhar”, q’alguns dicionairos regístran cumo sendo un “regionalismo” i outros cumo un “probincianismo”.
Mas quien, por cierto, tamien la conhece, son ls bezinos de l outro lhado de la frunteira, ua beç que formas cumo “engarañado”, “engarañarse” mas tamien “engarañino” i “engarañido” se regístran por tierras lhionesas.
Cumo curjidade díga-se que ls dicionairos spanholos regístran la forma cumo pertencente a tierras salmantinas, amostrando assi que la Tierra de Miranda fui spácio d’ancontro que recebiu i spargiu, al lhargo de ls seclos, palabras benidas de ls dous lhados de la frunteira.
Mas la forma mirandesa ten outra curjidade morfológica i eitimológia. Ye que, seia qual fur la sue ourige, parece que stamos delantre d’un berbo de la purmeira conjugaçon (-ar) que se demudou pa la terceira (-ir). Ora, nun sendo esta la regra, ua beç que las formas an –ir ténen la sue ourige na segunda conjugaçon lhatina (vivere > bibir; recipere > (ar)recebir; tingere > tenhir…) tenemos que buscar l’ourige desta palabra nun berbo que terminara an –er ou anton suponer q’oubo l’anfluença doutra(s) forma(s) acabada(s) an –ir. I qual serie essa palabra?
Seia cumo fur, la forma ende stá, cumo mais ua preciosidade desta tierra i cumo teçtemunho de la nuossa stória i de la nuossa memória, cumo solo las palabras puoden ser.

Edição
3610

Assinaturas MDB