La pruma braba
Nun sei de quien staba a spera, suponendo que stubisse mesmo a la spera d’alguien, nien qual fusse l çtino, admitindo qu’inda tubisse un çtino.
Boris Pahor, Necropolis
Gustarie hoije de falar de Boris Pahor. Stou cierto de que pa la maiorie de ls pertueses l nome pouco ou nada diç. Mas tamien ye por isso qu’esta crónica ye precisa i ten merecida. Para dar a conhecer un nome i ua pessona que muito ten lhuitado pu la lhiberdade, i la dibersidade cultural i lhenguística. I por isso la scribo hoije, 11 de maio, die de l’armistício.
Lhémbra-me bien de quando l conhecie. Fui die 25 de julho de 2003, an Torre Pellice, cerca de Turim, nun Cungresso de l’Associaçon Anternacional pa la Defesa de las Lhénguas i Culturas Minoritairas (AIDLCM, hoije ALCEM). L sou anteresse an saber mais cousas subre l mirandés mostrou-me un defensor de las “pequeinhas lhénguas i culturas”. Mas inda you nun sabie que staba delantre d’ua personalidade cun la grandeza houmana de Boris Pahor, un lhuitador i un rejistente.
De bulta a Fráncia fui a saber de ls sous lhibros. L purmeiro qu’ancuntrei i que cumprei fui « La porte dorée » (La puorta dourada). Cumo outras obras de Pahor, ye un lhibro subre la guerra, ls campos de stermínio, mas ye tamien ua obra subre l amor. Un sentimiento que, cumo diç Igor Sevken, l protagonista, “ye l único sentimiento capaç de nunca mos deixar apartar de l camino de ls homes”.
Apuis çcubri outros remanses cumo “Quando Ulisses torna a Trieste”, “Pelegrino antre las sombras” i un de ls mais conhecidos “Necrópolis”, ua obra outobiográfica passada no campo de cuncentração de Natzweiler-Struthof, para donde el fui deportado an 1944.
Boris Pahor naciu an Trieste, die 26 de Agosto de 1913. Fui teçtemunha de l’antegraçon de Trieste por parte de l’Eitália i de cumo, a partir dende, se perseguiu la cultura i la lhéngua slobena. Apuis de la queda de l facismo alistou-se na “Frente Juguslaba de Libertaçon”. Fui preso an 1944 i ambiado pa l campo de cuncentraçon de Natzweiler-Struthof i tamien de Dachau, de Dora i de Bergen-Belsen.
Studou an Pádua, doutorando-se cun un studo subre l poeta slobeno Kocbek. Por oucasion de ls sous 100 anhos, fui cunsiderado cidadon d’honra de Trieste i l Parlamento Ouropeu atribui-le l prémio de Cidadon Ouropeu pa l anho 2013. O reconhecimiento deste einorme scritor fuora de las sues frunteiras tardou mas ye bien merecido.
N’ua antrebista al jornal spanholo “El país” (4.5.2012), Pahor diç que talbeç tenga salbado la bida grácias al don de las lhénguas, ponéndo-se d’antérprete. “Bibies ambulto de semimuortos que morrien debagar (…). Era duro, mas tube mais suorte que Shlomo Venezia, que sacaba la giente de la cámara de gaç, isso era terrible. Ls campos adonde you stube nun éran de stermínio, éran de trabalho. Éramos quaije todos lhuitadores anti-fascistas, lhebábamos l triángulo bormeilho, i ajudábamos a alimentar la máquina de guerra, até que rejistiemos de pie. (…) Indas que nun fússen de stermínio, deixórun 3,5 melhones de muortos. Nós nun éramos einocentes cumo ls judius. Éramos culpados i bingórun-se de nós fazéndo-mos trabalhar.”
Nun hai, que you saba, ningua obra sue traduzida an Pertual. I ye ua pena. Pois Boris Pahor ye la memória de l pobo slobeno, mas ye tamien ua cuncéncia de l’Ouropa. El que siempre cunsiderou la sue lhéngua cumo un strumento de cumbate i de rejisténcia, la lhéngua, cumo diç Chomsky, na qual daprendiu a anterpretar l mundo.
N.B. – Alguas anformaçones fúrun sacadas de l Boletin “Express3 ” de l’ALCEM (Associaçon pa las Lhénguas i Culturas Ouropeias Amenaçadas)
