La pruma braba
Quei ye, quei ye,
quanto mais se le tira
mais grande ye?
Duarte M. M. Martins, L lhibrico de las adabinas
Salírun na semana passada i fúrun apresentados an Miranda de l Douro, dous lhibros de Duarte M. M. Martins, dambos a dous eiditados pu la FRAUGA i dambos a dous tamien çtinados a séren usados pu ls alunos de mirandés. Cáben eiqui uas palabricas subre estes trabalhos.
Hai muito tiempo que digo i scribo que, nos últimos tiempos, ténen sido ls professores de mirandés a traer la lhéngua a las cuostas. Cun isto quiero reconhecer nó solo la sue amportança pa l mirandés, mas tamien las deficuldades por que ténen passado dezde que s’ampeçou a ansinar l mirandés nos idos anhos de 1987. Lhémbra-me, n’ampercípio, quando inda solo habie un professor de mirandés, la deficildade qu’era screbir usando nas normas criadas por Leite de Vasconcelos, cun todos ls sous sinales que mais parecien – i éran – ua forma de transcriçon fonética do qu’ua ourtografie. Mas apuis de la criaçon de la Norma las deficuldades nun acabórun. Fáltan cundiçones de trabalho, fáltan materiales d’apoio, falta reconhecimiento … I ye tamien por isso qu’estas palabras nun puoden solo ser derigidas als professores. Son tamien pa ls alunos i pa las scolas de Miranda que, anho a anho, bénen lhuitando para que l mirandés siga sendo ansinado.
Cun todo l que falta fazer, estes lhibros bénen assi an buona hora, ua beç que son un poderoso oussílio pa l trabalho de ls professores, mas tamien para todos quantos quérgan daprender un cachico mais la lhéngua i la cultura de la Tierra de Miranda.
Neste trabalho i nesta senara nun podie deixar de reconhecer la contribuiçon de la FRAUGA, eiditora destas obras, i ua de las associaçones de la Tierra de Miranda que ten feito de l mirandés ua bandeira i un alheçace. Fui eilha la purmeira a proponer i a poner, n’ua tierra, ls nomes de las rues i caleijas an mirandés; fui eilha la purmeira a reconhecer l’amportança de la lhiteratura oural, recolhendo i eiditando obras an mirandés; fui eilha la purmeira a fazer campanhas pu la lhéngua, cumo la qu’inda por ende se bei de l “You falo mirandés, i tu?”; fui eilha la purmeira da fazer i a eiditar guias turísticos an mirandés i pertués... i muitos outros eisemplos poderien ser dados. Feliçmente que l sou eisemplo ten sido seguido por outras associaçones. “Frauga” ye ua palabra mirandesa. Fui simbolicamente sculhida cumo chamadeiro para reconhecer l balor de la lhéngua i de las palabras que la cumpónen. Ora l mirandés ten muitas outras formas, diferentes de las lhénguas bezinas, que puoden ser sculhidas i usadas. La senara ye grande i hai fouces para todos. Quien nun soubir segar puode atar, ajuntar gabielhas ou solo apanhar spigas. Porque, cumo diç l adaige, “l trabalho de l nino ye pouco, mas quien l perde ye louco.”
Ye tamien buono que se diga que muito yá se fizo. Quien stubo n’apresentaçon de ls lhibros, i oubiu ls ninos a léren aqueilhas cuntas, por cierto que saliu deili un cachico mais cuntento por ber que l feturo de la lhéngua mirandesa stá assegurado. Aqueilhas palabras, salidas de la boca de giente nuoba, son l speilho de l trabalho que muitos, cada un an sou campo, ténen feito pu la lhéngua.
Pa las lhénguas, todos ls falantes son neçairos i nun hai uns mais amportantes qu’outros. Eilhas son prefundamente democráticas, abiessas a todas las formas de totalitarismo i nun se dan bien cun protagonismos. Las lhénguas nácen i muorren cun cada un de nós. La nuossa lhéngua ye solo nuossa. Ten un prancípio, un meio i un fin. Por isso, cada pessona ye respunsable por eilha, imbora, sola, nun seia capaç de mudar aquilho que, sendo nuosso, ye de todos.
