A opinião de ...

La pruma braba

A ti, maçana,
quiero
lhembrar-te
anchindo
cun tou nome
la boca,
comendo-te.
 
Pablo Neruda, Ode a la maçana
 
 
De la semana passada quedórun-me las ganas de tornar a falar de las árboles i de ls fruitos, séian de la nuossa tierra, séian de fuora, porque tenemos siempre muito que daprender cun ls sous chamadeiros. Quien liu la última crónica biu que la palabra “molon” querie dezir “maçana madura”. Ora la maçana ye un fruito tan amportante na nuossa lhéngua i na nuossa cultura qu’hai muitas outras palabras ─ cumo abelhana, meligrana,  matrocon i marmelo ─ que, indas que nun mos pareça, ténen la mesma raiç eitimológica.
No causo de la purmeira, l chamadeiro ben de l lhatín “abellana nux” (nuoç d’abelhana), assi chamada por séren mui conhecidas i afamadas las d’Avella, ua cidade de l Sul d’Eitália. Ye deilha que mos fala Virgilio quando, no Canto ou Libro VII de l’Eineida, mos diç : “et quos maliferae despectant moenia Abellae, / Teutonico ritu soliti torquere” (i aqueilhes que míran las muralhas d’Abela, rica an maçanas, / habituados a atirar catenas a la moda de ls teutónicos).
Mas la forma “abella” quier eilha mesma dezir “maçana pequeinha”, ua beç que stá formada pula raiç germánica “aplu” - que dou “apple” an anglés – i l diminutibo lhatino -ella.
Subre la palabra “meligrana” yá eiqui screbi alguas lhinhas. Assi i todo, siempre lhembro qu’eilha ben de l lhatin “malum granatum”, querendo dezir “maçana cun granos”.
Un cachico mais defícil d’ababinar ye l’ourige la palabra matrocon. Mas eilha tamien ben de l lhatín “malum cotonium (ou cotoneum)”, querendo dezir “maçana de Cidonia (ou Cydón, ua cidade de l’antiga Grécia)”.   Na berdade ye l fruito de l “malus cotonea” (marmeleiro), mas la bielha prática de ls remanos an anxertar l matrocon an baras ou pies de marmeleiros, fizo cun que l nome passasse d’un par’outro. Ye que l matrocon chamába-se, an lhatín,  “malum Persicum (maçana de la Pérsia)” que ye donde ben l nome pertués “pêssego” i tamien algua bariante mirandesas cumo la forma “pérsego”.  Buono, el hai quien diga que, na berdade, ls remanos nien sequiera sabien qu’esta árbole habie sido traída de la Pérsia, por isso Plínio cunta que fui Perseo – l’heirói filho de l próprio Zeus –  l que purmeiramente puso esta árbole i, por isso, quedou cun l sou nome!
Se la palabra matrocon pon alguns dúbedas nas sues cadenas cun la “maçana”, mais punirá la forma “marmeleiro”. Mas eilha ben tamien de l lhatín “melimelum”, que quier dezir “maçana doce” que, por sue beç, copiou la mesma forma grega.  Buono, an grego, parece ser qu’esta palabra nun andicaba l nuosso marmeleiro mas si ua bariedade de maçaneira que daba uas maçanas mui, mui doces. Mas ls remanos, qu’éran uns grandes comidores de marmelos, fússen cozidos, assados ou mesmo crudos, a que juntában l miel, fazírun cun que l chamadeiro – que quier dezir “maçana cun miel” – fazisse çquecer ls outros nomes deste fruito: malum cotoneum (yá bimos cumo se passou deiqui a matrocon, mas tamien podemos lhembrar las formas francesas, “coing”, i eitalianas, “mela cotogna”, adonde, an dambas a dues se bei claramente esta raiç), malum struteum, scaudianum
I yá que falamos an anxiertos nun podemos çquecer la nuossa maçaneira anxertalina, que ye ua árbole que medra muito mas dá uas maçanicas pequerricas. De donde le benirá l chamadeiro senó por eilha ser mui buona pa l’anxertie d’outras bariedades?
Para ancerrar estas bultas cun las maçanas, lhembremos l chamadeiro d’uas maçanicas qu’amadúran ende pul San Joan, conhecidas, an mirandés, cumo nanos i, an pertués (de Trás ls Montes), cumo “malápias”, “malapas” i tamien “anões”. Donde le ben nome mirandés? La respuosta nun stá, desta beç, an ne lhatin mas no spanholo “manzano enano” (maçaneira pequeinha), de donde le bieno tamien l género masculino, indas qu’aplicándo-lo al fruito i nó a l’árbole.

Edição
3553

Assinaturas MDB