A opinião de ...

La pruma braba

Picou-me ua tchina,
No carcanhal!...
Picou-me ua tchina,
Nun puodo andar!...
I nun puodo andar.
 
(Lhaço de ls beiladores)
 
Las crónicas ténen destas cousas. Screbidas an pouco tiempo, prégan-mos muitas bezes estas rastreiras de nun bermos erros que parécen saltar als uolhos. Fui l que se passou un destes dies cumigo i cun la palabra “carcanhal” an que you screbi, sien me dar de cunta, la forma pertuesa “calcanhar”. Tengo, por isso, que me penitenciar delantre de ls mius lheitores, aporbeitando para splicar l porquei desta forma mirandesa.
Segundo l dicionário eitimológico de José Pedro Machado la forma pertuesa ben de l lhatin *calcaneare (i esta de “calcaneum”) i aparece yá an decumientos de l seclo XIV: “Vestia huã camisa de linho que chegava ataa os calcanhares”.
Ye tamien esta la forma qu’ancuntramos no spanholo “calcañar” i que ten la mesma ourige de la forma pertuesa.
Cumo splicar anton la forma mirandesa “carcanhal”? Tenemos dues possibilidades. La purmeira ye cunsiderar qu’eilha se formou a partir de l pertués ou mesmo de l spanholo. Estas, cumo bimos, dambas a dues bénen de l lhatin *calcaneare, cun l son [nj] – aquel que corresponde a las letras “ne” – a palatalizar, ou seia, a pronunciar-se cumo l screbimos an pertués “nh” ou an spanholo “ñ”. Isto acunteciu porque l “e” (de “ne”), stando seguido de la bogal tónica, formou un ditongo creciente. An seguida caiu l “e” que staba no fin i assi chegamos a las formas qu’ancuntramos nestas dues lhénguas.  La segunda possibilidade ye pensar que la palabra mirandesa “carcanhal”, cun la metáteze, ou seia, cun la troca de lhugar de ls sons [r] i [l], tenendo la mesma fuonte eitmológica,  seguiu l mesmo camino até la palatalizaçon, mas tubo apuis ua eiboluçon diferente de las lhénuas bezinas.
Esta çcusson lhémbra-me aquilho que José Leite de Vasconcelos screbiu, an 1882, quando, inda studante de medecina, screbiu pula purmeira beç subre l mirandés. Diç el.
“L mirandés ten formas cumo mái, muito, mui, que se puoden splicar por un destes trés modos: ou por zambulbimiento andependente i normal de l lhatin, ou pul pertués nun tiempo mais antigo de la lhéngua, ou pul galhego. Noutras formas, cumo “cheno”, amóstra-se l zambulbimiento normal del lhatin “plenus” ou solo l resultado d’ua açon de l pertués “cheio” suobre l castelhano “lleno”? (O Penafidelense, nº 483, 16 de Agosto de 1882).
Estas purmeiras dúbedas de l filólogo fúrun zaparecendo assi que fui studando i çcubrindo l mirandés. Nos “Estudos de filologia mirandesa” (1900 i 1901) scribe que l mirandés nun era lhéngua mista de pertués i de spanholo, mas eidioma antermédio que se formou dezde l tiempo de ls remanos (bol. II, p. 76). I uns anhos mais tarde, an 1929, apuis de la çcusson cun  Menéndez Pidal para saber quien purmeiro habie çcubierto que l mirandés nun benie nien de l pertués nien de l spanholo mas pertenecie al antigo cuntinuum que se chamou lhionés, screbiu el : “Hoije cunsidero mai, cheno, muito zambultos de l lhatin” (Opúsculos, IV, 1929, p. 685).
I quanto al nuosso “carcanhal”, tamien me parece que stamos delantre d’ua forma benida de l lhatin, mas que demudou, a partir d’eiqui, de maneira zigual de l pertués i de l spanholo. I tamien neilha se puoden ber las marcas desse antigo spácio adonde se falou outra bariedade de lhatin bulgar qu’oureginou l mirandés. Ye isso que mos dízen formas cumo “carcañar”, “carcañeira” i “carcañio”, todas eilhas registradas nas bezinas tierras de Çamora i Aliste.

Edição
3546

Assinaturas MDB