A opinião de ...

La pruma braba

“Quando la lhéngua houbir dito todo, i calhado, siempre quero ber cumo iremos nós a bibir.” José Saramago, O Ano da Morte de Ricardo Reis

“Quando you era garoto, la Feira de l Burros era un die de festa. Benir a Sendin, chubido an riba de l burro, cun albarda i tapete a cheirar a nuobo, era benir a ber l mundo. Pul Camino de las Rebultas, la giente íba-se ajuntando i alhá beniemos a saber de las nuobidades que chegában ne l die de feira. Falába-se de muita cousa i ls mais nuobos recebiemos andicaçones de cumo era ua feira, mas tamien de cumo falar i antender ls de Sendin. Por isso, ua de las liçones era la d’antender ls sendineses i la maneira “cerrada” - cumo se dezie – d’eilhes faláren. I alhá benien, cumo siempre, las mesmas palabras.
- Tu sabes quei quier dezir “scabicar”?, parguntaba un.
- I “regagho”?, dezie outro.
- Á Maria, lieba las mulas al prado!, ye assi que se diç an sendinés.
I assi íbamos daprendendo, pul camino, que l “prado” éran ls nuossos “cerrados” ou las nuossas “eiras”, que “scabicar” era l nuosso “zgarabelhar”, i “regagho” éran las nuossas merujas que, por acauso, até éran mui rebuscadas puls sendineses.
Chegados a Sendin l purmeiro que s’oubie éran ls propagandistas. Alhi ne l meio de las eiras, cun sous altefalantes, nun deixában que se scuitasse mais nada. Mas andando un cachico mais, apuis de las tiendas i de ls tendeiros, alhá stában ls sendineses atrás de las riestras de cebolhas, de ls figos, de las almendras, de ls freijones, de las cascas… Cun eilhes stában tamien ls sons i las palabras oubidas ou parecidas cun aqueilhas que you oubira no camino.
Inda hoije essas palabras i esses sons me sónan als oubidos. Mas aquilho que mais me reçuma de l manatial de la memória ye la palabra “Piuote”, quando me parguntában ou me dezien se you era de “Piuote”. La mie tierra, sien aquel [k] i cun aquel [i] meio adocicado cumo se fussa un “e”, parecie-me ua cousa stranha, mas tamien ameroso i carenhoso.
Pargunto-me, hoije, se, nesse tiempo, you sentirie aqueilhas palabras i aqueilhes sons cumo mui diferentes. I la respuosta ye nó. Muitos diran que Picuote i Sendin siempre stubírun mui acerca, i que la fala d’uns acabou por tchegar i se spelhar na de ls outros. Nun haberá dúbeda ningua quanto a isso. La prossimidade geougráfica de las lhénguas fai cun qu’eilhas s’armánen melhor. Assi i todo, cumo m’ansinórun quando benie als Grades, l falar de Sendin siempre fui sentido cumo diferente, indas que naide l sentisse cumo outro, nien sequiera ls de Bila Chana, que tamien benien a la Feira i se juntában a nós apuis de la Cruç de la Trapa.
Diriemos hoije que l falar de Sendin fai parte de l mesmo continuun lhenguístico a que chamamos sturo-lhionés i, drento del, de l mirandés. Leite de Vasconcelos, purmeiro i António Maria Mourinho apuis, apuntórun nesse sentido. Mas Vasconcelos nun tenie ls conhecimientos neçairos para falar de l sendinés. Por un lhado, nas biaiges que fizo a la Tierra de Miranda i an que passou por Sendin, an 1884, pouco tiempo tubo para oubir i registrar, cumo gustarie, l falar sendinés. Por outro lhado, ls anformantes que tubo, purmeiro an Lisboua, l Sr. Francisco Maria Guerra i apuis no Porto, l Dr. Aleixo Guerra, podien nun le haber dado las melhores anformaçones subre l sendinés. Por outro lhado, sabemos que s’hai campo adonde Leite de Vasconcelos metiu ls pies pu las manos fui quando tubo que le poner un chamadeiro al próprio mirandés. An 1884, nas Flores mirandeses, chamou-le lhéngua. Mas dous anhos apuis passou a charmar-le co-dialecto, pois a “muitas pessonas este nome de lhéngua parecerie demasiado ambicioso”.
L mesmo fizo cun l sendinés. Registrando alguas diferéncias cun l mirandés, diç que todas las classificaçones oufrécen alguns problemas, mas que se sinte un “aire de família” an todas las falas raianas.
Ye este mesmo aire qu’António Mourinho sinte no bocalismo, na sintaxe i tamien na morfologie, falando an alguas diferéncias i publicando, an 1961, un soneto solo para “abaluar la sue diferencia de bocalismo” (Nuossa alma i nuossa tierra, 1961, X-XI i 34).
Nun ye este l spácio para falar de las diferéncias, que las hai, mas para dezir que l sendinés ye ua riqueza pa la lhéngua mirandesa. Muitas son las palabras que medrórun solo an tierras sendinesas. Muitas deilhas, senó todas, ténen parientes an Spanha, donde benírun. La forma “scabicar”, tirar las malas hierbas de la binha, stá por tierras de Çamora; l “regagho”, yerbica que medra n’auga i que sirbe para salada, ye ua forma que s’ancontra até cerca de Salamanca; la palabra “remolhacha”, qu’an mirandés se diç “raba”, fai parte de l spanholo atual. Biajar por estas i outras palabras ye atrabessar i conhecer la stória de las culturas, las sues raízes, ls caminos qu’atrabessórun, las caleijas por donde se pardírun. Mas ye tamien biajar até paisajes de sentimientos que son la nuossa stória pessoal, i que son siempre ua chabe para melhor cumprender l outro. Ou seia, para saber quien somos.”

[Este testo yá fui eiqui publicado. Mas hoije, Die de ls Grazes, fai todo l sentido que se republique].

Edição
3703

Assinaturas MDB