La pruma braba
“Ah miu Dius, deixai caer l cielo que you pego nel cun las mies paticas”.
La carriça.
Segundo la cunta tradicional mirandesa, la carriça iba scarbando i dezindo a Dius que deixasse caer l cielo an riba qu’eilha mesma l segurarie cun las sues paticas. Al oubir tales palabras, la mierlha assustou-se i lhougo le pediu a Dius que nun fazisse tal cousa, porque “la carriça nun tenie poder para isso”. L páixarico mais pequeinho ye que nun gustou nada de ber ls sous poderes i la sue fuorça puostos an dúbeda, assi que lhougo l’arrespundiu:
- Ó merlha chelra, scaba na merda, i quien te manda a ti meter nisto?!
Ls amantes de las chamadas cuntas populares ou tradicionales ancóntran eiqui la boç i l retombo d’outras stórias que, por esse mundo, fuora, apreséntan un animal – quaije siempre un páixaro, un pardal ou un rabo-ruço – apreponéndo-se segurar l cielo cun las sues patas. An alguas cuntas la queda d’ua fuolha fai cun que l paixarico tenga tanto miedo que se dá lhougo de cunta de la sue fraqueza. Mas an outras, cumo na nuossa, nien la cumbersa cun l outro animal l zanima de ls sous prepósitos:
- Tu mete-te na tue bida i deixa-me a mi cun las mies eilusones.
Ye de páixaros que quiero falar hoije. Chegada la Primabera, cun l sol a acalcer i las árboles a bestíren-se i a anfeitáren-se de fuolhas, ye tiempo de fazer ls nius. Quien deia ua caminada por esses caminos ou ande por esses montes nun puode cerrar ls oubidos a la paixarada que, mais do que nunca, dá mostras de mais alegrie do que an ningua outra altura. La lhéngua mirandesa nun podie deixar d’agarrar, cun sous chamadeiros, essa bariedade. Mas ampecemos mesmo pula palabra niu, que ye adonde ls páixaros pónen ls uobos, i que tamien se puode oubir cun la bariante nial. Dambas a dues sálen de la mesma funte, l lhatin “nidus”. Mas nũa quedemos cun la forma simples apuis que caiu l -d-, ua cousa que nien siempre assucede an mirandés (cf. crudo). Noutra acrecentou-se-le l sufixo –al, tamien el comun i mui fuorte an mirandés (cf. cabanhal, panhal, molonal, bodebal…).
Quanto als páixaros, ampecemos anton puls dous de la nuossa cunta, la mierlha i la carriça.
La purmeira ye bien conhecida. Negra, de bico amarielho, alaranjado ou mais scuro, cunforme seia macho ou fémena, ye un de ls páixaros que se puoden ber i oubir an todo l anho. Cumo se bei, l chamadeiro mirandés nun ye mui diferente de l de las lhénguas bezinas: “melro”, an pertués; “mierla”, an lhionés; “mirlo”, an spanholo.
L mesmo se puode dezir de la carriça, un nome que ye comun al pertués i tamien al spanholo, indas qu’eiqui, para alhá de l chamadeiro “carriza”, tamien se puoda ancuntrar “chochín”, que parece ser l mais comun i aquel que ye propuosto pula Real Academia Spanhola.
La que yá nun ten tantas parecenças cun outros chamadeiros, indas que bien parecida cun la mierlha, ye la fibierlha (monticola solitarius), páixaro que fai l niu nas paredes i ye conhecido, an pertués pu ls nomes de “melro-azul”, “melro-fragueiro”, “merifela”, mas tamien “afivelro”, un chamadeiro que, seia qual seia la sue ourige, stá mui próssimo de l mirandés. I assi se bei, se neçairo fusse, que tamien ls (nomes de ls) páixaros armánan las lhénguas, nun sendo preciso scarbar muito para ancuntrar alguas de las raízes que las antrelháçan
