La pruma braba
“Quando studamos ua lhéngua, studamos l’ardança de l pensamiento houmano.”
Phra Preng Pathassaro
Las lhénguas son sistemas comunicatibos que mos ajúdan a antender l mundo. I cada lhéngua ye un sistema arbitrairo de sonidos i de símbolos outelizado por un grupo de pessonas para comunicar antre eilhas, para sprimir ua eidentidade cultural i para stablecer relaçones sociales. Antre las muitas caratelísticas comuns, podemos dezir que todas eilhas son spresson dua cultura. Outra de las sues particularidades ye que todas son defrentes, indas que, nun cierto sentido, tamien todas séian armanas. Diferénçan-se ne ls sons, na gramática, ne l bocabulairo i na strutura de l sou çcurso. Armánan-se ua beç que todas ténen un fondo armano aonde stá la nuossa capacidade einata para daprender i falar qualquiera lhéngua. Por esso, l mito de Babel, segundo l qual Dius castigou ls homes por queréren chegar até El, fazendo ua torre, i esse castigo fui dar la cada un ua lhéngua defrente, nun ye mais q’isso, ua alegorie que tenta splicar la rezon pu la qual se fálan tantas lhénguas. Ora la splicaçon ye al cuntrairo de l mito: fui porque las comunidades houmanas se fúrun apartando uas de las outras que las lhénguas se fúrun tamien diferençando.
Mas ua lhéngua nun ye solo un ferramienta de comunicaçon, representa tamien ua cierta maneira de daprender la rialidade i, por isso, d'ourganizar l pensamiento. Assi se splica que cada lhéngua seia tamien ua relaçon coletiba cun l mundo i se puoda cumbertir ne l formiento dua cultura, costruindo un sentimiento de pertença a ua comunidade.
Cumo todas las lhénguas, l mirandés ye la spresson dua cultura. Las marcas diferençadoras, que la lhéngua forma i anforma, son facelmente eidentificables i reconhecidas na música, ne ls beiladores, na lhiteratura oural i tradicional que, nas sues múltiplas formas de spresson, cunfigurórun ua forma çtinta i peculiar de ber l mundo, de l splicar i de l representar. La sue eidentidade stá, por isso, an ser armana de las outras lhénguas sendo, assi i todo, diferente.
Outro eisemplo ye l'ourganizaçon de l spácio, que stá prefondamente armanada cun la faculdade de la lhenguaige, ye ua costruçon, que se fai debagarico, fruito de la spriéncia pessoal i coletiba. Mas l termo nun ye solo un lhugar, ye tamien la sue eimaige, la sue stória, la strutura social i cultural. Cun l’ajuda de la lhéngua, l nuossos uolhos demúdan an paisaige aquilho q'era solo tierra i termo sien fin.
La Tierra de Miranda ye ua manta de chamadeiros que l home, dezde tiempos eimemoriales, fui dando a todos ls lhugares, demudándo-los segundo la lhenguaige que falaba. L mirandés, sendo filho direto de l lhatin bulgar, ten ua strutura armana a las lhénguas bezinas, todas eilhas chamadas “románicas” ou “lhatinas”. Mas eiqui ancuntramos alguas palabras particulares, outras que, sendo eiguales, ganhórun nuobos sentidos, i outras inda que, indas decumentadas noutras lhénguas, se cunsérban an mirandés cun mais bida i cun mais campo.
Nesta geougrafie de l'eimaginairo, las ourrietas, las culagas, las cortinas, las huortas, ls cerrados,… nun son solo nomes, chamadeiros ou palabras que mos lhieban a un lhugar qualquiera, son ua ourganizaçon própia de l termo que cunfigura ua strutura de l conhecimiento adonde ls falantes de rebéien i se reconhécen. L mirandés ye ua lhéngua de comunicaçon, de cultura, mas tamien d’assentamiento, ua beç que stablece ua comunhon de l home cun la tierra, fazendo cun q'este se apropie de l'ouniberso al redor, nomiando-lo, conhecéndo-lo i dándo-lo a conhecer.
