A opinião de ...

La pruma braba

“El que quisiere apurarse
véngase muy sin temor
a la Fragua del Amor.”
Gil Vicente, Frágua de Amor

La Peinha de l Puio ye un de ls lhugares mais besitados de la Tierra de Miranda. De ls muitos que por alhá pássan poucos seran ls que se quédan sien un ah! de spanto delantre d’aqueilha bista de las arribas que l riu ajudou a scarbar cun la pacéncia de ls seclos.
I indas q’an Pertual i an pertués haba tamien muitos lhugares cun l nome de “Penha” – lhembremos “Penha Garcia”, “Penha Longa”, “Penha de França”… - alguas pessonas siempre ban dezindo que nun se trata d’ua “Peinha” mas si d’ua “Fraga”. Por isso, dízen, habie de se chamar “Fraga de l Puio” i nó “Peinha de l Puio”!
La berdade ye que ténen algua rezon. Porquei? Porque, tamien an mirandés, eijísten las dues formas. Claro que l purmeiro culpado disto todo ye l lhatin adonde ancuntramos la palabra “fraga”, plural de “fragum”, que quier dezir un terreno ou un camino antre peinhas, tuorto, eirregular ou cun altos i baixos. Ancuntramos la sue raiç ne l berbo “frangĕre” (rumper, cobrar) que ye donde mos bénen muitas outras palabras desse fondo lhatino, presentes an muitas de las “nuossas” lhénguas cumo “fractura”, “frágil” “fragmento”, etc. Por Tierras de Miranda cunsérban-se assi alguns chamadeiros cun esta raiç - ‘Fraga Tantineira’ (Malhadas); ‘Fraga de la Faia Alta’ (Bumposta) -, indas que la palabra ‘Peinha’ tenha ganhado la delantreira.
Por curjidade, lhembremos outra palabra lhatina, que se screbie de la mesma maneira, “fraga”, mas que querie dezir “morango”, i que ye donde bénen las formas q’ancuntramos an francés “fraise”, an spanholo, “fresa” ou an eitaliano “fragola” (esta yá deribada de l diminutibo lhatino “fragŭla”). L mirandés, tal cumo l pertués, fúrun a buscar outra forma lhatina, talbeç la forma *moranicu- (< de mora), que ye donde ben tamien la palabra mirandesa “mora” (pert. ‘amora’)
Tornando a la nuossa Peinha de l Puio. La raiç de la palabra ye la forma lhatina ‘penna’ ou ‘pinna’ (eijistien las dues formas) que querie dezir las prumas ou alas, mas q’acabou por andicar todo aquilho que subressalie, cumo las almenas de ls castilhos i, claro, las ‘peinhas’ que subressálen de la tierra ou de ls cerros de ls montes. An mirandés, al cuntrairo de l spanholo, adonde cunserba la forma próssima de la raiç, zambulbiu-se un ‘i’ apuis de l ‘e’, tal cumo se passa cun ‘streilha’ (cast. estrella), eilha (cast. ella), etc. I la berdade ye que la ‘Peinha’ ye la forma mais usada an mirandés, fazendo quaije çquecer la ‘fraga’. Mas nun será para nun se confundir cun ‘frauga’? Tornemos al nuosso camino antes de chegar a la ‘Peinha de l Puio’.
Quien alhá bai, i antes d’alhá chegar, passa por ua casa que ye pertença d’ua Associaçon chamada FRAUGA. L nome stá screbido a la antrada i siempre hay quien baia dezindo ou parguntando: “Anton la frauga ye eiqui ou ye mais alantre?”
Ls falantes de mirandés sáben bien que ‘frauga’ nada ten a ber cun ‘fraga’. Mas la prossimidade fonética puode facelmente lhebar a alguns anganhos.
La palabra ‘frauga’ quier dezir l lhugar adonde s’acalece l fierro para se poder trabalhar nel. Ben de l lhatin ‘fabrĭca’, adonde querie dezir oufecina d’artesano. Indas que pareça un cachico defícil antender cumo se chegou a la forma ‘frauga’, la berdade ye que la palabra passou por alguas mudanças fonéticas mais ou menos cumplicadas que bamos a ber se somos capazes de las splicar: purmeiro sonorizou l -c- interbocálico, quedando la forma ‘fabriga’; an seguida l ‘i’ abriu-se para ‘e’ dando la forma ‘fabrega’; apuis dou-se ua metáteze demudando l lhugar de l ‘r’ que quedou na purmeira sílaba, ‘frabega’; ua síncope fizo cun que la bogal pós-tónica caíra nacendo assi la forma ‘frab’ga’; este ‘b’ bocalizou an ‘u’ dando la palabra ‘frauga’, q’inda nun ye l último passo de la sue eiboluçon, mas que ye la forma que se registra an mirandés; para chegar a ‘frauga’ dou-se mais mais ua metáteze oureginando la forma usada an pertués antigo, por Gil Vicente, por eisemplo, i tamien por Tierras de Miranda. Tenemos assi, an resumo: fabrica(m) > fagriga > fabrega > frabega > frab’ga > frauga > fragua.
I por estes caminos i carreirones de l’eitimologie inda podemos acrecentar que la raiç lhatina bai a dar a ua forma indo-ouropeia que parece spressar l’eideia d’amanhar ou de trabalhar an ounion. Por isso, para alhá de ser ua palabra bien mirandesa, queda tamien splicado porquei esta Associaçon de chama FRAUGA.

Edição
3950

Assinaturas MDB