A opinião de ...

La pruma braba

“Ber las feridas que muitos tenien de ls muortos i outros q’inda nun habien muorto fui ua cousa de grima i spanto.”
Fray Bartolomé de las Casas, Historia de las Indias

Ua de las (muitas) stórias q’hai por cuntar, na Tierra de Miranda, ye la Stória de las pessonas que, cumo resultado de chamado Eidito de Granada, fúrun scorraçadas de ls Reinos d’Aragon i de Castilha, passando las frunteiras pertuesas, i quedando , muitos deilhas an tierras acerca de la raia. Hai quien diga que fúrun arrimadas a trinta mil, las pessonas que, antre la fin de l més de Júlio i l’ampercípio de l més d’Agosto de 1492 atrabessórun la raia, an Miranda. Muitos quedarien por eiqui, outros nó. Seia cumo fur, la berdade ye que fui l último i berdadeiro mobimiento houmano que troixo giente par’estas tierras.
Cumo se sabe, esse conhecido Eidito (tamien chamado de l’Alhambra por haber sido assinado nessa cidade), deixaba que las pessonas lhebássen cun eilhas todos ls bienes, mas proibi-los de lhebar “ouro, prata, moedas, armas i cabalhos”. Ou seia, pouco mais poderien lhebar a nun ser la roupa que traien bestida!
Algua desta Stória puode hoije ser bista i ancuntrada ne l “Centro de Interpretação da Cultura Sefardita do Nordeste Transmontano” que stá an Bregáncia. Ye ua amportante upa para que puodamos conhecer la nuossa Stória, daprender cun eilha, tener proua, se fur l causo, ou nun tornar a fazer ls erros que fazimos, se birmos que ye assi.
Mas aquilho q’eiqui mos amporta ye ua cousa bien mais simples: ye tentar çcubrir alguns de ls rastros lhenguísticos deixados nas formas i palabras q’essa giente troixo até nós. Cumo se sabe, drento de l mirandés, l falar de Sendin ten particularidade, fonéticas, morfossintácticas i lexicales que, cun quaije toda la certeza, ténen ourige nas pessonas que, nesse tiempo, eiqui quedórun. Ou seia, para alhá de la sue cultura i tamien de la sue religion, traírun la(s) sue(s) lhéngua(s), que marcou, para siempre, l falar sendinés. I scribo “lhénguas” porque, cumo ye d’adabinar, ne l fin de l seclo XV, la Spanha nun era (cumo nun ye hoije) un sítio adonde se falasse ua sola “lhéngua”. Por isso, talbeç seia possible ancuntrar, atrabeç de las marcas lhenguísticas, alguas de las ouriges dessas pessonas. Queda eiqui un eisemplo:
La palabra “grima” ye ua forma que ls dicionairos pertueses – José Pedro Machado e Morais, antre outros – regístran cumo un “probincianismo transmuntano”, cun l sentido de “terror” ou de “grande miedo”. An spanholo, l Dicionairo de la Real Academia registra, hoije, la palabra cun l sentido de “pena” i tamien de “denteira” (aquilho que se siente ne ls dientes quando se come ua fruita mui berde). Mas l bielho Dicionairo d’Outeridades, de 1734, defenie-la cumo “l hourror i spanto que se recibe por ber ou oubir algua cousa hourrenda i spantosa”.
Por mi, la purmeira beç q’oubi esta palabra fui de la boca d’ua cuntadeira, tie Albertina, de Sendin, na cunta “Bingalas de Fero” i dezie assi:
– Á home, alhi hai un miedo mui grande que alhi a mi dou-me ua grima que you yá nien sabie por donde me habie de meter.
[Cunta “Bingalas de Ferro”. Anformante: Albertina de Jesus Moreno; lhugar i data de recuolha: Sendin, 10 de Setembre de 2000; Lhéngua(s): Mirandés (sendinés) i pertués]
Quanto a l’eitimologie de la palabra, aquilho que s’aceita ye q’eilha ten ourige na forma “grimms”, ua palabra que farie parte de l gótico i quererie dezir “hourrible”. L gótico ye l’antiga lhéngua falada pu ls godos que, cun la chegada de ls “Visigodos”, ne l seclo V, se spargiu un pouco por toda la Península. Esta raiç germánica parece star cierta ua beç que se cunserba ne l antigo aleman na forma “grimmi”, cun l sentido de “terrible”, i tamien an lhénguas nórdicas na forma “grimmr”, cun sentidos armanos. Assi quedarie tamien splicado l antigo sentido de l spanholo, que se cunserbou na Tierra de Miranda, possiblemente grácias a essas pessonas que, ne ls finales de seclo XV, traírun dalhá la sue lhéngua, i esta palabra, cun l sentido que, nesse tiempo, eilha tenie.
I a la spera d’outras “prumas” quédan outras palabras i formas cumo “remolacha”, “regagho”, “fanega” i outras i outras…

Edição
3757

Assinaturas MDB