A opinião de ...

“E nom lhe acharõ outra cousa senom huu pã e ajnda ençetado”. Crónica do Condestabre de Portugal Dom Nuno Alvares Pereira (XXXIV: 84)

Ua de las cousas que muitas bezes oubimos subre l mirandés ye que esta ou aqueilha palabra, esta ou aqueilha maneira de dezir, tamien s’úsan neste ou naquel lhugar. Stamos a falar de palabras ou spressones que, muitas bezes, son bistas cumo calactelísticas de l mirandés mas que, an ciertos causos, se puoden scuitar por tierras que stan mais ou menos acerca de nós. Para uns, por çconhecimiento ou por anganho, isso quier dezir que la lhéngua mirandesa nun ten particularidades própias; para outros, lhembra que las frunteiras lhenguísticas stan chenas de frinchas i augadeiras, por donde bólan i reçúman las palabras i spressones.
Para conhecer las frunteiras antre tierras i lhénguas, ou seia, las palabras, las calactelísticas fonológicas ou outras, ls lhenguístas úsan las chamadas “isoglosas”, ua palabra formada cun dues raízes gregas, “iso”, que quier dezir “eigual”, i “glosa” (ou ‘glossa’, an pertués), que quier dezir ‘lhéngua’. Ou seia, ua isoglosa ye ua linha eimaginaira que delimita um traço lhenguístico particular. Fácil ye d’antender que, se quejirmos traçar todas las isoglosas de l mirandés, bamos a ancuntrar alguas que stan delhimitadas a la Tierra de Miranda, outras que se sténden por tierras que puoden ir de ls bezinos Trás-ls-Montes até las tierras sayaguesas, çamoranas ou lhionesas. Quier isso dezir que tamien se fala mirandés noutras tierras? Nó. Podiemos até ir un cachico mais longe, lhembrando que nun ye por todas las lhénguas naturales tenéren calactelísticas comuns que son todas “eiguales”. L’eigualdade de las lhénguas stríba-se solo nas sues qualidades comuns. Por eisemplo, podemos dezir que todas las lhénguas ténen maneiras d’assinalar las relaçones de ls falantes cun aquilho que stá al sou redor: stá acerca, longe, ne l meio... Mas todas l fázen que forma diferente i nó eigual.
Mas ye de palabras que falamos. I la que stá na raíç desta crónica ye ua que, sendo mirandesa, tamien ye pertuesa, spanhola, lhionesa i, neste causo i an purmeiro lhugar, lhatina. Stou a falar de la palabra “ancetar”, que muitos stramuntanos conheceran cun la forma “encertar”, i alguns falantes de pertués, indas que ls dicionairos que referéncia regístren “encetar” cun l mesmo sentido, puoden pensar que se trata d’algun ‘regionalismo’.
Ampeçando pu la sue eitimologie, eilha stá ne l lhatin ‘inceptāre’, que querie dezir ‘ampeçar’.
L sou sentido, an mirandés, stá lhimitado – tanto quanto se puode lhimitar l sentido d’ua palabra! – a l’eideia de sacar la purmeira parte d’algua cousa ou a abrir ‘ua basilha’, etc. Por eisemplo ‘ancetar l pan, la fogaça, la balancie’, ou ‘ancetar la cuba’. Pa l restro úsa-se la forma ‘ampeçar’.
An spanholo, l Dicionairo de la Real Academie, diç que la palabra ye sinónima de ‘comenzar’, sendo que tamien se puode oubir la forma ‘encentar’, cun eipénteze d’un ene por anfluença daquel ‘comenzar’.
An lhionés, l Lhéxico Leonés Actual, de Janick Le Men, registra la forma ‘encetar’, cun ls mesmos sentidos que l mirandés, mas tamien ‘anfectar’ i, cun conjugaçon pronomial, ‘fazer feridas ou chagas na pele’. Estes sentidos son tamien comuns al spanholo, debidamente registrados ne l Dicionairo de la Real Academie.
Na Galízia, muitos cunsidéran la palabra cumo sendo solo galhega, i úsan-na quando fálan galhego: “Se queredes, encetamos o xamón”. I l mesmo se passa por tierras catalanas i tamien valencianas.
Por eiqui se bei que las palabras pertenécen a bárias lhénguas. Ye esse fondo lhéccical que las armana an famílias mas adonde, cumo se bei, cada ua pon las sues colores ou, se quejirmos, ls sous sentidos. Ancuntrar, drento desta Torre de Babel, aquilho que las armana, ye solo mais un zafio que las lhénguas, ne l sou caminar i nel sou lhabirinto, mos ban deixando.

Edição
3989

Assinaturas MDB