A opinião de ...

La pruma braba

“An Márcio, marciadas, aire, friu i giladas.”
 
António Maria Mourinho, Ditos dezideiros
 
Ne ls purmeiros tiempos de la lhenguística acreditába-se que las lhénguas determinában la maneira cumo biemos l mundo. I un de ls eisemplos que se daba tenie a ber cun ls squimós, de quien se dezie que tenien milenta chamadeiros pa la niebe – segundo eilha era dura, branda, se caie debagar, se nebaba cun fuorça… – anquanto que nós solo teniriemos un ou dous. Indas q’estas eideias yá téngan sido puostas de lhado, ye cierto que las lhénguas fázen parte daquilho que ye l mais fondo de cada pessona. Daprendemos-las de maneira anstitiba, sien mos darmos de cunta, i nunca mais demudamos la sue calatriç oureginária. Cun eilhas fazemos ua biaige que bai deçde l mais fondo de la nuossa alma, l poço adonde cada die la nuossa mente forma cientos de frazes, até chegar a la comunidade adonde bibimos. Falar ye cumo resfulgar. Fazemos-lo sien pensar nisso, anquanto bamos fazendo outras cousas. Mas se mos falta l aire sentimos que mos afogamos, que mos morremos i todo l restro deixa de tener amportánça. Por isso, la fala ye tan amportante pa la nuossa mente cumo l aire que resfolgamos. Assi i todo, nun falamos de forma outemática, mas segundo un maquinismo de criatibidade único i andebidual.
Indas que mos puoda parecer que nun ye assi, quando miramos las lhénguas faladas an ne mundo, todas eilhas ténen ua gramática i un fondo mui parecido. Ye cumo se na cabeça de todos ls ninos houbisse ua forma de barro brando, i an riba del la lhéngua fusse deixando las sues marcas. L resultado parece diferente an nes falantes d’ua a outra, mas todas ténen an comun muito mais que parece.
Ye nisto q’acredítan ls lhenguístas que ban als poucos refazendo essa pieça de barro oureginal, inda mui pouco conhecida. Mas quando stubir rematada há-de mostrar muitas cousas subre l’eidentidade houmana, daquilho que muitos cháman l nuosso genoma lhenguístico.
I ye isto que me lhembrou nestes dies de niebe i de friu por Tierras de Miranda. L tiempo, dízen, yá nun ye cumo era dantes. Mas nestes dies parece que bulbimos uns anhos para trás i tornemos a ber la niebe, l gelo, l carambelo, i tamien ls pingentes i ls pingones caendo de las árboles ou de las puntas de ls telhados. I nun fui solo la niebe. Cun eilha tornórun a ser usadas alguas destas palabras que yá julgariemos muortas ou çquecidas.
Ye berdade que, datrás, quando ls telhados solo éran feitos de teilhas – i alguas yá cobradas – se dezie que la niebe era buraqueira, quando benie puxada pul aire i antraba por todas las frinchas i buracos. Hoije an die yá nun hai telhados assi i, por isso, l chamadeiro tamien irá quedando çquecido. Mas nun passa l mesmo cun tantas outras palabras que nestes dies you oubi i bi, screbidas a la par de ls muitos retratos que se fazírun i se publicórun.
Tamien stou an crer que nun teneremos assi tantas palabras cumo ls squimós para falar de la niebe. Mas tenemos la nuossa cunta. Subretodo para falar de l gelo i de las giladas quando, uas an riba de las outras, deixan la tierra rézea cumo la piedra. Por isso, diferençamos mui bien l gelo de l carambelo. Aquel ye quando l’auga, seia eilha qual fur, coalha. Este tamien, mas ten que ser an riba de la própia auga, por eisemplo nua ribeira ou nua lhagona.
I nestas cousas de l friu i de la niebe, parece que l mirandés, ne l sou camino eitimológico, tamien quijo deixar la sue marca. Por isso, la palabra “gelo”, que ben de l lhatin “gelum”, nun ditongou cumo las outras (cf. fierro, tierra, piedra…), sendo assi de las poucas a diferençar-se.
I quanto a la forma “niebe”, tamien eilha tubo las sues particularidades eibolutibas. De l lhatin nix, nivis saliu la forma nivem, que ye donde ben la palabra mirandesa. Mas, para eiqui chegar, tubo que tener ua forma antermédia *nevem, que nun stá registrada mas que las regras fonéticas dízen que tubo q’eijistir para que l “e” brebe ditongara an “ie”.

Edição
3669

Assinaturas MDB