A opinião de ...

 
“Se falas a una pessona nua lhéngua q’eilha antenda, isso chega a la sue cabeça. Se falas cun eilha na sue lhéngua, isso chega al sou coraçon”.
Nelson Mandela
 
Na última “Pruma braba” falemos de l’eideia de que naide ye duonho de la sue lhéngua. Somos todos simples guardianes cun la respunsabelidade de la “guardar” i de la deixar cumo hardança. Mas este prancípio lhieba cun el outros, i un deilhes ye l de que la nuossa lhéngua materna, aqueilha que falamos sien quaije darmos por isso, ye la lhéngua mais “natural”. Indas que la maiorie de las pessonas de l mundo fale dues, trés ou mesmo quatro lhénguas, essa “berdade” ten eisemplos mui curjidosos de cumo uns i outros anténden, júlgan ou cumprénden las outras lhénguas.
Un de ls mais antigos ben-mos de l mundo grego  i de la palabra “bárbaro”. Era assi que ls gregos chamában als strangeiros, ou seia, aqueilhes que nun falában cumo eilhes. La forma ten, segundo alguns lhenguístas, ourige na maneira cumo ls de fuora pronunciában l son de la letra “ro”. Mas, para outros, tráta-se tan solo d’ua spece d’ounomatopeia atrabeç de l uso de ls sons [b-b-] para chamar a aqueilhes que nun fálan cumo nós. Serie essa l’ourige de palabras cumo “bárbaro”, mas tamien “berbere”, que ye la maneira cumo ls árabes cháman a las tribos de l Norte d’África, ou inda d’outras formas cumo “baba”, que puode star armanada cun la maneira cumo ls mais bielhos i ls ninos ténen deficuldade an dezir alguas palabras ou sons, sien çquecer la forma “balbuciar”, presente an pertués mas q’an mirandés se diç “tarmamudo” (que, por cierto, ye tamien ua ounomatopeia).
Ou seia, stamos delantre delantre daqueilhas formas que  François Noël i L. J. M. Carpentier, dous eitimologistas franceses de seclo XIX, n’ua obra de 1836, a prepósito de la palabra “marmúrio”, dezien ser “aqueilhas palabras que la natureza parece haber ansinado a todos ls pobos”.
Seia cumo fur, tamien l’eideia que l strangeiro ye aquel que nun fala cumo nós ten raízes mui prefondas. L mundo antigo, grego, bibie cerrado subre el própio. L strangeiro metie miedo i la “cidade” miraba para el cun çcunfiança ou mesmo houstelidade. Mas, a las bezes, l strangeiro daba jeito, era preciso para trabalhar, pagaba un tanto se monta, i era recebido na cidade recebendo l nome de “meteco”, ua palabra que ten las sues raízes an dues forma gregas: “meta”, andicado mudança, i “oikos”, que quier dezir casa. Assi i todo, fruito de las guerras (subretodo cun la Pérsia), aquilho que mais perdurou fui l’eideia i palabra “bárbaro” que, n’ampercípio i ne l mundo grego, solo querie dezir aquel que nun falaba cumo eilhes.
L remanos ampeçórun tamien por recebir ls “strangeiros” ou “barbari” dando-les un statuto que, nun sendo eigual als de Roma, tamien nun ls çpreziaba. Mas la chegada de ls pobos de l norte, cun la sue fuorça, la sue brutalidade i ferocidade habien de cristalizar la palabra “bárbaro” cun ls sentidos q’inda hoije le damos.
Outra lhéngua i outra cultura que deixou muitas marcas, fruito dessa çcunfiança i desse zantendimiento lhenguístico, fui l árabe. Eiqui, até l própio nome de la lhéngua quier dezir gritarie ou cousa que nun s’antende. Ye essa l’ourige de palabras cumo “algarabie”, “algariaba”, etc.,  que ténen la sue raiç na forma “al’arabíyya”, ou seia, la lhéngua árabe.
Outra forma bien curjidosa, q’ancuntramos an mirandés, ye la palabra “lilaia” (ou “lilaila”), que quier dezir palabras sien sentido ou çcurso própio de tontos ou de quien mos quier anganhar.  Tamien eiqui la sue ourige stá n’ua haplologie (ua palabrota que solo quier dezir la caída d’alguas sílabas) de la forma árabe “la ilhaha illa allah” (nun hai mais dius que Alá), que ls mouros dezien antes d’antrar nua lhuita i que ls árabes inda hoije dízen cumo profisson de fé.
Ou seia, aqueilhes que nun fálan cumo nós ou son meio tartamudos, ou quieren anganhar-mos, ou fálan tan debrebe que naide ls antende. Mas la berdade ye que las lhénguas nun bíben nien stan solas. Precísan doutras lhénguas i de palabras dessas lhénguas para subrebebir. Para isso, las formas “strangeiras”, para séren bien recebidas, úsan ua spece de mimetismo, acomodando-se i demudando para assi parecer daqueilha lhéngua. Uas bezes armánan-se ne ls sons, outras bezes armánan-se cun outras palabras que yá eijísten na lhéngua. I assi, porque cada falante ye, an cierto sentido, un lhenguísta i un eitimologizador, que nun gusta de palabras sien sentido,  chegamos a las eitimologies populares, de que yá eiqui falemos, mas que mos dará assunto pa la próssima “Pruma…”.